دوفصلنامۀ علمی دین و دنیای معاصر

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

فایل های مرتبط

راهنمای داوران

داوران سال جاری

سنجش‌گری هم‌دلانه و ناهم‌دلی سنجش‌گرانه: داوری بین سروش و فنائی، از قبض و بسط تا رؤیاهای رسولانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دپارتمان فلسفه، دانشگاه مفید، قم، ایران.

چکیده


عبدالکریم سروش در قبض و بسط، هرچند فهم ما از دین را متغیر و خطاپذیر دانسته، خود دین را کامل، ثابت و بدون خطا فرض کرده است. اما در رؤیاهای رسولانه وی ابتدا تلاش کرده است، به زعم خود، مواردی از وجود نقص، خطا، و تناقض را در قرآن نشان دهد، سپس، از منظری پدیدارشناسانه راه حل طبیعی‌گرایانه‌ای را پیش ‌نهد که بنا بر آن، پدیدار وحی و پدید آمدن قرآن، فرایندی طبیعی ‌معرفی می‌شود. ابوالقاسم فنائی (1400) در نقد خود، تلاش کرده است نشان دهد لوازم کلامی ناشی از این راه حل با پیش‌فرض‌های به ویژه هستی‌شناسانۀ آن در تعارض است. هرچند نگارندۀ این سطور با اصل مدعای فنائی در مورد اشکالات فرضیه‌های قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه، موافق است، اما با برخی از دلایل و نقدهای او چندان همراه نیست. در بخش اول این مقاله، با بررسی نقدهای فنائی به قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه نشان می‌دهیم با تغییر برخی از پیش‌فرض‌ها، می‌توان روایت قانع‌کننده‌تری از این دو نوشته ارائه داد و اعتراضات فنائی را پاسخ گفت. اما در همین بخش نشان داده می‌شود این تغییر پیش‌فرض‌ها با دیدگاه خود سروش سازگار نیست، و بنابراین، اعتراض‌های فنائی وارد است. در بخش دوم مقاله نیز نشان می‌دهیم قبض و بسط و رؤیاهای رسولانه با مشکلات اساسی روش‌شناختی، هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و پدیدارشناختی مواجه‌اند و لذا هر دو، ناپذیرفتنی و نادرست‌اند. در پایان مقاله هم اشاره‌ای خواهیم داشت به این که چرا چنین ادعاهای مشکل‌آفرینی، در فضای فکری و فرهنگی ایران، بازتابی خارج از معمول می‌یابند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sympathetically Criticizing and Critically Unsympathizing: Judging between Soroush and Fanaei, From Qabz va Bast to Royahaye Rasoolaneh

نویسنده [English]

  • Mirsaeid Mousavi Karimi

Associate Professor, Department of Philosophy, Mofid University, Qom, Iran.

چکیده [English]


Abdolkarim Soroush in his Qabz va Bast (QB) has assumed that religion (Islam) is perfect, unchangeable and free of error, though our understanding of it is imperfect, changeable, and falsifiable. However, in Royahaye Rasoolaneh (RR) he first tries to find some cases of imperfections, errors, and paradoxes in the Quran. Then, he gives an explanation for them from a phenomenological point of view, according to which, the Revelation and generation of the Quran are natural phenomena. Abolghasem Fanaei in his critique against QB ana RR has tried to show that the philosophical and theological implications of this explanation are unacceptable, and also inconsistent with its ontological presuppositions. Although I agree with Fanaei’s main claims against QB and RR, some of his arguments are not convincing. In the first part of this paper, Fanaei’s main critiques will be examined. It will be shown that more satisfactory interpretations of QB and RR can be found if some of their presuppositions are changed. The problem, however, is that this cannot be of any help to Soroush since the changes are not compatible with his views. In the second part of the paper, we will show that both QB and RR face with essential problems in the areas of ontology, epistemology, phenomenology, and methodology. So, the claims of both QB and RR are argued to be both erroneous and unacceptable. Finally, we will briefly explain why such problematic views often receive an overwhelming reception in Iran.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Soroush
  • Fanaei
  • Qabz va Bast
  • Royahaye Rasoolaneh
  • Quran.    
مراجع

کتاب­نامه

الف-کتب و مقالات

الف-1: فارسی

آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1365)، شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
آملی، شیخ سیدحیدر (1353/ 1975)، کتاب نص‌النصوص فی شرح فصوص‌الحکم لمحیی‌الدین عربی، جلد یکم، با تصحیحات و دو مقدمه و فهرست‌ها توسط هنری کوربین و عثمان اسماعیل یحیی، تهران: انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی.
ابن‌سینا (1405 ه.ق)، الشفاء، "الطبیعیات"، تصدیر و مراجعه: الدکتور ابراهیم مدکور، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379)، الاشارات و التنبیهات، الجزء الثالث، فی علم ما قبل علم الطبیعه، تهران: دفتر نشر کتاب.
اسکندرلو، محمد جواد (1387)، «تأثیرپذیری عبدالکریم سروش از مستشرقان»، مجلۀ قرآن‌پژوهی خاورشناسان (قرآن و مستشرقان)، پیاپی ۴ (بهار و تابستان 1387)، صص  145-158.
اعتمادالاسلامی بختیاری، محمدمهدی (1395)، واکاویِ توجیهِ معرفت‌شناختیِ استنتاجِ بهترین تبیین، پایان‌نامه دکتری به شماره 4847، اساتید راهنما: میرسعید موسوی‌کریمی و ابراهیم آزادگان. تهران: دانشگاه صنعتی شریف، دانشکده فلسفه علم، قابل دسترس در:
http://library.sharif.ir/parvan/resource/433803/.
العجم، رفیق (1999)، موسوعه مصطلحات التصوف الاسلامیه، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
انصارى، خواجه عبدالله (1361)، منازل السائرین، تهران: انتشارات مولی.
بدوی، عبدالرحمان (1980)، من تاریخ الالحاد فی الاسلام، بیروت: الموسسه العربیه للدراسات و النشر.
سروش، عبدالکریم (1373)، قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت دینی، چاپ سوم، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1397)، کلام محمد رؤیای محمد، انتشارات صقراط.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1354)، المشارع و المطارحات، در: مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد یکم، به تصحیح و مقدمه هنری کوربین، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1355)، حکمه الاشراق، در: مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد دوم، به تصحیح و مقدمه هنری کوربین، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
پورفرج، حسین (1395)، «دو نقد فربه بر نظریۀ "محمّد راوی رؤیاهای رسولانه"»؛ قابل دسترسی در:
https://3danet.ir/hossein-purfaraj-farbeh/#_ftnref8.
دباغ، سروش (1392)، «از تجربۀ نبوی تا رؤیای رسولانه»، قابل دسترسی در:
.http://www.begin.soroushshdabagh.com/pdf/233.pdf
دباغ، سروش (1395)، «جلسه سوم و چهارم گفت و گوی سروش دباغ و احمد واعظی در درس گفتگوی «بازخوانی جریان روشنفکری دینی»، قابل دسترسی در:
mehrnews.com/news/3795600.
شیرازی، صدرالدین (1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، 9 جلد، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1403 ق)، شرح الإشارات و التنبیهات ابن‌سینا، 3 جلد، تهران: دفتر نشر‌ کتاب.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1361)، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
فنائی، ابوالقاسم (1400)، «الاهیات طبیعی‌شده، متافیزیک سبک و فیزیک سنگین: بررسی و نقد دین‌شناسی عبدالکریم سروش»، دوفصلنامۀ دین و دنیای معاصر، سال هشتم، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1400، شمارۀ پیاپی 14، صص 7-56.
لاریجانی، صادق (1375)، فلسفه تحلیلی 3: دلالت و ضرورت، قم: نشر مرصاد.
موسوی‌کریمی، میرسعید (1389)، «برون شدن از نتایج مشکل‌آفرین رویکرد کانت به مسئله وجود در پرتو حکمت سینوی»، متافیزیک، سال چهل و ششم-دورۀ جدید، سال دوم، شمارۀ پنجم و ششم، بهار و تابستان 1389، صص 3-58.
موسوی‌کریمی، میرسعید (1392)، «مسئلۀ وجود، دیدگاه مشکل‌آفرین کانت و ناکامی رویکرد فرگه‌ای»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال چهاردهم، شمارۀ 3-4، پیاپی 55 و 56، بهار و تابستان 1392، صص 277-302.
موسوی‌کریمی، میرسعید (1392الف)، «دیدگاه مشکل‌آفرین کانت دربارۀ وجود و ناکامی رویکرد منطقی در حل آن»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی شناخت، شمارۀ 9، پیاپی 1/ 68، ( بهار و تابستان 1392)، صص 109-132.
موسوی‌کریمی، میرسعید (1400)، درآمدی بر فلسفۀ زبان و زبان دین. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
موسوی‌کریمی، میرسعید و سیدمحمدمهدی اعتمادالاسلامی (139۴ الف)، «ارتباط مزیت‌های تبیین‌گر با یکدیگر و محدودیت ایراد هانگرفورد»، نشریۀ علمی-پژوهشی ذهن، دورۀ 16، شمارۀ 63، پاییز 1394، صص 131-164.
موسوی‌کریمی، میرسعید و سیدمحمدمهدی اعتمادالاسلامی (1394 ب)، «استنتاج بهترین تبیین و ایراد گروه بد»، نشریۀ علمی-پژوهشی هستی و شناخت، جلد 2، شمارۀ 2 (1394)، صص 111-131.
موسوی‌کریمی، میرسعید و سیدمحمدمهدی اعتمادالاسلامی (1396)، «واکاویِ ملاک‌های احتمالاتی در استنتاج بهترین تبیین»، نشریۀ علمی-پژوهشی دو فصلنامه منطق‌پژوهی، دورۀ 8، شمارۀ 2، شماره پیاپی 16، پاییز و زمستان 1396، صص  25-48.
موسوی‌کریمی، میرسعید و سیدمحمدمهدی اعتمادالاسلامی (1398)، «ناتوانیِ احتمال‌گرایی در پاسخ به”ایراد وُلتِر»، نشریۀ علمی-پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، دورۀ 25، شمارۀ 98، بهار 1398، صص 13-150.
وحید دستجردی، حمید (1373)، «بازآموزی پارادوکس تایید، فکر دینی و جدال با مدعی»، در سروش (1373)، صص 623-674.

الف-2:لاتین

Beall, Jc, Michael Glanzberg & David Ripley (2019). "Liar Paradox", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL :<https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/liar-paradox/>.
Block, Ned (2000). “Holism, mental and semantic”, In: Craig, E (ed.) Concise Routledge Encyclopaedia of Philosophy, London and New York: Routledge.
Carroll, John W. (2016). "Laws of Nature", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL : <https://plato.stanford.edu/archives/fall2016/entries/laws-of-nature/>.
Cohnitz, Daniel & Marcus Rossberg (2006). Nelson Goodman, Chesham: Acumen Publishing Limited.
Crompton, Samuel Willard (2004). Emanuel Swedenborg (Spiritual Leaders and Thinkers), Philadelphia: Chelsea House Publishers.
Devitt, Micheal & Kim Sterelny (1999). Language and Reality: An Introduction to the Philosophy of Language, 2nd edn (1st edn 1987), Oxford:  Blackwell Publishers.
Douven, Igor (2017). "Abduction", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2017 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL : <https://plato.stanford.edu/archives/sum2017/entries/abduction/>.
Forrest, B (2000). "Methodological naturalism and philosophical naturalism: Clarifying the connection", Philo, Fall-Winter 2000, Vol. 3, No. 2, pp. 7-29.
Frege, Gottlob (1892/ [1952]). "On Sense and Reference", in: P. Geach and M. Black (eds.), Translations from the Philosophical Writings of Gottlob Frege, Oxford: Blackwell.
Gaukroger, Stephen (2016). The Natural and the Human: Science and the Shaping of Modernity, pp. 1739-1841, Oxford: OUP.
Glock, Hans-Johann (2008). What is Analytic Philosophy? Cambridge: Cambridge University Press.
Hacking, Ian (2001). An Introduction to Probability and Inductive Logic, Cambridge: Cambridge University Press.
Harman, G. (1965). “The Inference to the Best Explanation”, Philosophical Review, Vol. 74, pp. 88–95.
Hempel, C. G. (1945) "Studies in the Logic of Confirmation I", Mind, 54 (13), pp. 1–26.
Hempel, C. G. (1945) "Studies in the Logic of Confirmation II", Mind, 54 (214), pp. 97–121.
Horsten, Leon (2019). "Philosophy of Mathematics", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/philosophy-mathematics/>.
Jackman, Henry (2017). "Meaning Holism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2017 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/entries/meaning-holism/>.
Kant, Immanuel (1766). Dreams of a Spirit-Seer: Dreams; Of Metaphysics, Available at:https://archive.org/stream/dreamsofspiritse00kant/dreamsofspiritse00kant_djvu.txt
Kripke, S. (1980). Naming and Necessity, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Kuhn, Thomas S. (1970a [1962]). The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: University of Chicago Press (1970, 2nd edition, with postscript).
Kuhn, Thomas S. (1970b). “Reflections on my Critics”, In Criticism and the Growth of Knowledge, I. Lakatos and A. Musgrave (eds.), London: Cambridge University Press, pp. 78-213.
Kuhn, Thomas S. (1990). "Dubbing and Redubbing: The Vulnerability of Rigid Designation", in: Savage, C. W. (ed.) Scientific Theories, Minnesota Studies in Philosophy of Science 14. Minneapolis: University of Minnesota Press, pp. 298–318.
Lau, Joe & Deutsch, Max (2019). "Externalism About Mental Content", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL:<https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/content-externalism/>.
Lawlor, Leonard (Ed.) (2014). Phenomenology: Responses and Developments, London & New York: Routledge.
Leiter, Brian (2017). "The most important Western philosophers of all time?" Leiter Reports: A Philosophy Blog, Available At: https://leiterreports.typepad.com/blog/2017/04/the-most-important-western-philosophers-of-all-time.html.
Levin, Janet (2018). "Functionalism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/functionalism/>.
Lewis, David (1986). On the Plurality of Worlds, Oxford: Basil Blackwell.
Ludlow, Peter (2018). "Descriptions", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/descriptions/>.
Michaelson, Eliot and Marga Reimer (2019). "Reference", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/reference/>.
Mousavi Karimi, Mirsaeid (2009). Scientific Realism and the Fundamentality of Existence; PhD Thesis, submitted in the University of Bristol, Avail. At: https://ethos.bl.uk/OrderDetails.do?uin=uk.bl.ethos.503882.
Mousavi Karimi, Mirsaeid (2018). "Ibn-Sina’s Solution to Kant’s Challenging View of Existence", Philosophy East and West, Vol. 68, No. 1, January 2018, pp. 112-139.
Papineau, David (2016). "Naturalism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/naturalism/>.
Popper, Karl R. (1979). Objective Knowledge: An Evolutionary Approach, Revised edition, Oxford: Oxford University Press.
Putnam, H. (1975). Mind, Language, and Reality: Philosophical Papers, Vol. 2, Cambridge: Cambridge University Press.
Putnam, Hilary (1985). Realism and Reason: Philosophical Papers, Vol. 3, Cambridge: Cambridge University Press.
Quine, W.V.O.  (1951). “Two Dogmas of Empiricism", The Philosophical Review, Vol. 60, pp. 20-43.
Quine, W.V.O. (1963). From a Logical Point of View, London: Harper and Row.
Quine, W.V.O. (1975). Erkenntnis, Vol. 9, No. 3, (Nov. 1975), pp. 313–328.
Quine, W.V.O. (1981). Theories and Things, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Quine, W. V. & Joseph Ullian (1970). The Web of Belief, New York: Random House.
Reichenbach, Hans (1938). Experience and Prediction: An Analysis of the Foundations and the Structure of Knowledge, Chicago: The University of Chicago Press.
Russell, Bertrand (1911). "Knowledge by Acquaintance and Knowledge by Description", Proceedings of the Aristotelian Society, Vol. 11, pp. 108–128.
Schwitzgebel, Eric (2019). "Belief", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL:<https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/belief/>.
Searle, John R. (1958). “Proper Names,” Mind, New Series, Vol. 67, No. 266 (Apr., 1958), pp. 166-173.
Searle, John (2012). "Foucault and Bourdieu on continental obscurantism", Available at: https://www.youtube.com/watch?v=yvwhEIhv3N0.
Speaks, Jeff, (2019). "Theories of Meaning", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/meaning/>.
Stoljar, Daniel (2017). "Physicalism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2017 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL: <https://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/physicalism/>.
Vahid, Hamid (2005). "Islamic Humanism: From Silence to Extinction: A Brief Analysis of Abdulkarim Soroush’s Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge", Islam & Science, Vol. 3 (Summer 2005), No. 1, pp. 43-56.
Van Fraassen, B. C. (1989). Laws and Symmetry, New York: Oxford University Press.
Weir, Alan (1985). “Against Holism”, The Philosophical Quarterly, Vol. 35, No. 140 (Jul., 1985), pp. 225-244.
Zargar, Zahra; Ebrahim Azadegan & Lotfollah Nabavi (2019). Should Methodological Naturalists Commit to Metaphysical Naturalism? Journal for General Philosophy of Science. 10.1007/s10838-019-09464-8.
 
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
دوفصلنامۀ علمی دین و دنیای معاصر
دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 15
پیاپی 15، پاییز و زمستان 1400
آبان 1400
صفحه 7-72
فایل ها
اشتراک گذاری
ارجاع به این مقاله
آمار