اهداف و چشم انداز

پژوهش­های آکادمیک در همه قلمرو ها، اگر با رویکردی مساله محور و با هدف روشنگری در زمینه ای صورت گیرد که به کشف رازی اصیل از راز های هستی منجر شود، ارجمند و در خور تقدیر است. در این میان آن دسته از پژوهش ها که با نظر به مسائل و معضلات ناظر به حیطه موسوم به "وضع و حال انسانی" و به قصد گره گشایی از کار فروبسته انسان به انجام می رسند، اهمیتی بیش از پاسخگویی به نیاز آدمی برای دانستن پیدا می کنند.

حوزه مباحث دینی و الهیاتی، که در مجموعه فراختر علوم انسانی و اجتماعی مندرج است، از یکسو به اعتبار خصلت دو گانه این دسته از علوم که از وجهی ناظر به شناخت واقعیتند و از وجه دیگر ناظر به تغییر آن، و از سوی دیگر به واسطه جایگاه رفیع دین در حیطه "وضع و حال انسانی" از موقعیتی ویژه در خانواده رشته ها و دیسیپلین های علمی برخوردارست.

شعار دانشگاه مفید، «پای در سنت و رو به آینده» است و بر این اساس دغدغه ما در این نشریه آن است که از یکسو با توجه به تعالیم قرآنی و سنت اسلامی، و از سوی دیگر با نظر نقادانه به تعالیم و سنت های دینی دیگر، راهی برای درمان دردهای انسان دردمند معاصر بجوییم.

دین و دنیای معاصر از دیدگاههای نقادانه و تحلیلی همه صاحبنظران در مباحث مرتبط با معارف اسلامی و قرآنی به معنای عام کلمه ، و موضوعات مرتبط با مسائل الهیاتی که به پرسش‌ها و دغدغه‌های انسان معاصر مرتبط باشد استقبال می کند.

از آنجا که عنوان «دین و دنیای معاصر» ممکن است نیاز به توضیح بیشتر برای نویسندگانی داشته باشد که قصد دارند مقالات خود را برای این نشریه ارسال کنند، در اینجا به محورهایی که این عنوان می‌تواند آن‌ها را پوشش دهد اشاره می‌شود.

به نظر می‌رسد مجموع جستارهای مرتبط با عنوان «دین و دنیای معاصر» را بتوان در این پنج محور، صورت‌بندی کرد. البته این فهرست قیاسی و مبتنی بر حصر منطقی نیست، بلکه استقرایی و گشوده است و می‌توان موارد دیگری را به آن افزود.

1- باورهای دینی (به‌ویژه اسلامی) در برابر چالش های جهان معاصر: در ساحت باورهای دینی بطور عام و اعتقادات اسلامی بطور خاص، باورهایی مانند وجود خدا، صفات خدا، ارتباط خدا و جهان، دخالت خدا در طبیعت و تاریخ، مسئله خلقت و ارتباط آن با مباحث فیزیک جدید، مسئله معجزه، مسئله وحی و ارتباط خداوند با انسان و دخالت تشریعی او در ساماندهی زندگی فردی و جمعی انسانها، معاد و حیات پس از مرگ و مسائلی از این دست از موضوعاتی است که شایسته است صاحبنظران و عالمان مسلمان با توجه به چالش‌ها و مسائل جدید به آن بپردازند.

2- دانش‌ها و روش‌های جدید و کاربرد آن‌ها در شناخت دین و فهم متون دینی (به ویژه اسلام): نمی‌توان از مواجهه دین با مسائل انسان جدید سخن گفت و از بحث بسیار مهم «روش» چشم پوشید. این از آن روست که دانش‌هایی مانند هرمنوتیک، زبان‌شناسی، معناشناسی، نسخه‌شناسی، مطالعات تطبیقی، ارزیابی تاریخی متون و انگاره‌ها و... در فهم دین و متون دینی در دنیای جدید اهمیت یافته‌اند و بحث درباره نسبت دین با دنیای معاصر، بدون توجه به این دانش‌ها و روش‌های نو، ابتر خواهد ماند.

3- ارتباط دین (به ویژه اسلام) با ساحت‌های دیگر اندیشه، دانش و زیست انسان جدید: یکی دیگر از وجوه نسبت دین و دنیای معاصر، ارتباط دین با ساحت‌های دیگر اندیشه، دانش و زیست انسان جدید است. مسائل مهمی چون نسبت دین و علم، نسبت دین و اخلاق، نسبت دین و سیاست، و نیز نسبت دین (به ویژه اسلام) با علوم انسانی جدید مانند حوزه‌های گوناگون فلسفه، اندیشه سیاسی، حقوق، اقتصاد، جامعه‌شناسی و... از مهم‌ترین بحث‌ها در این قسمت است.

4- نسبت دین (به ویژه اسلام) و حوزه عمومی زیست انسانی در دنیای جدید: نسبت دین با حوزه‌های گوناگون و متنوع حیات اجتماعی انسان معاصر، از مسائلی است که انسان دیندار با آن مواجه است. به‌طور خاص، در ساحت زیست مسلمانی، مسائلی مانند نسبت شریعت و تحولات در زیست انسان جدید، جایگاه شریعت در زیست مسلمانی انسان جدید، امکان اجرای پاره‌ای از احکام فقهی چه در بخش عبادات و چه در بخش معاملات با توجه به اقتضائات زندگی انسان معاصر، مسئله امکان برقراری حکومت دینی و مسائل مربوط به آن، همه و همه از مسائلی است که در ساحت زیست مسلمانی در دنیای معاصر قابل طرح و بحث است. اندیشه «سکولاریسم» و ابعاد گوناگون آن و مطالعه تطبیقی رویکرد ادیان در جهان معاصر در این مساله از همین چشم‌انداز شایسته بررسی است.

5- دین (به ویژه اسلام) و بحران‌های انسان معاصر: بسیاری از متفکران جدید، زندگی انسان جدید را «بحران‌زده» می‌دانند و از بحران‌هایی چون محیط زیست، صلح و امنیت جهانی، سلطه تکنولوژی و علم جدید بر همه ابعاد حیات بشر و... سخن می‌گویند. ارزیابی نقش و کارکرد دین (به ویژه اسلام) در مواجهه با این بحران‌ها نیز زمینه ارزشمند دیگری برای تفکر و پژوهش ذیل عنوان «دین و دنیای معاصر» است.

در این بین، مسأله بغرنج «معناداری زندگی» در زندگی و اندیشه انسان جدید شاید بیش از سایر بحران‌ها شایسته تأکید باشد. از این منظر، موضوعاتی مانند نقش ادیان (به ویژه اسلام) در معنابخشی به حیات انسان معاصر، نسبت دین و معنویت‌های جدید، مقایسه تطبیقی دستاوردهای ادیان در این زمینه و... شایسته بررسی است.

با توجه به مجموع این بحث‌ها و رویکردها و ابعاد پیچیده و متنوع نسبت دین و انسان دیندار با دنیای معاصر و اقتضائات آن، ما در این مجله در پی آن خواهیم بود که با رویکردی آکادمیک، دیدگاه‌های مختلف مربوط به این مسائل و چالش ها را منعکس کنیم و به گزارش، تحلیل و نقد آنها بپردازیم.

این توضیح نیز ضروری است که مقالاتی در نشریه مورد پذیرش قرار خواهند گرفت که به پرسش‌ها، چالش‌ها و موارد نقد و نقض نیز توجه کرده باشند. بنابراین احتمال پذیرش مقاله‌ای که مثلاً به نقش مثبت دین در اخلاق، تربیت یا حیات اجتماعی انسان امروز می‌پردازد، ولی به پرسش‌ها و نقدهای مخالفان توجه نمی‌کند، چندان زیاد نخواهد بود.