نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ایران.
2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته معارف قرآن دانشگاه مفید، قم، ایران.
چکیده
قرآن کریم ارزندهترین منبع اثرگذار بر همه ابعاد جامعه بشری است و با نظم و سبک ویژه خود، اولین مخاطبان خود را دچار تحولی ماندگار کرد. این تحول معلول همبستگی محتوا و روش قرآن بود و با نزول تدریجی قرآن رابطه داشت و زبان آموزش قرآن، آموزشِ تربیت مدار تدریجی روشمند بود. امروزه با بی اعتنایی و غفلت از آن روش، باعث مجهول ماندن بسیاری از مرادهای خدای متعال در روشهای تحول گشتهایم. برای کشف روش قرآن در تحول فرهنگی بایستی با اتباع از قرآن، اساس فهم خود را بر پایهی همراهی با پدیده نزول تدریجی قرآن گذاریم تا گامهای منسجم تحول فردی و اجتماعی را در سیر هدایتی و تربیتی سور و آیات شناسایی کنیم. این مهم با دستیابی به جدول ترتیب نزول سور معتبر و سپس بازنگری در مفاهیم دینی به شکل نزولی صورت میپذیرد. برای بیان نمونهای از این موضوع، روش طرح مفهوم ربوبیّت در پنج سوره ابتدای نزول (علق، قلم، مزمل، مدثر و حمد) بررسی و نتایج ذیل به دست آمد: برخلاف نظام اعتقادی موجود در مبحث توحید، محوری ترین مساله در طرح ابتدایی مساله توحید، توحید ربوبیّت است که ادله آن مطرح و کاربستهای آن در زندگی پیامبر و مردم مطرح میگردد و با ساختاری دقیق در زندگی مخاطبین مطرح میگردد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Method of Introducing the Concept of Lordship in Quran (Case Study: The First Five Chapters Revealed)
نویسندگان [English]
- Abdul Karim Bahjat Pour 1
- Mohammad Soltani 2
1 Associate Professor, Institute for Islamic Culture and Thought, Tehran, Iran.
2 Master of Science in Qoran Mofid University. Qom, iran.
چکیده [English]
The Holy Quran, is one of the most valuable sources effective on all the aspects of human society, and with its special order and style it put its first audiences through a lasting change. This change was a result of the solidarity of the content and the method of Quran, and correlated to the gradual revelation of Quran. Also the language of the education of Quran, was a training based, gradual and systematic education. Today with disregard and negligence toward the mentioned method, many of God’s intentions in evolution methods are left unknown. To discover Quran’s method in cultural change, one must follow Quran and base their understanding on going along with the gradual revelation of Quran in order to identify the steps to individual and social change in the educational and directional course of chapters and verses.
This would only be possible through accessing a valid table of the order of revelation of chapters and the revision of the religious concepts as they were revealed. For instance study of the method of introduction of the “lordship” concept in the first five chapters revealed (Surah Alaq, Muzammil, Mudathir and Hamd), would show that: unlike the existing belief system in the context of monotheism (Tawhid), the main issue in the initial introduction of monotheism, was the monotheism in lordship, which reasons is expressed and its application is presented in the life of prophet and people, and with a precise structure, is also presented in the life of the audience.
کلیدواژه‌ها [English]
- Quran
- Method of Change؛ Cultural Change؛ Order of Revelation؛ Systematic Education؛ Monotheism in Lordship
- عربی
- قرآن کریم
- نهج البلاغه
- آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ه.ق.
- ابنالاثیر، علیبن ابیالکرم؛ الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر للطباعة و النشر و دار بیروت للطباعة و النشر، 1385ه.ق.
- ابن ضریس، محمد بن ایوب؛ فضائل القرآن مما انزل القرآن بمکه و ما انزل بالمدینه، دمشق، دارالفکر، چاپ اول، 1408ه.ق.
- ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر،[جامع التفاسیر]، بی جا، بیتا.
- ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، 1414ه.ق.
- ابن ندیم الوراق، محمد بن اسحاق؛ الفهرست فی اخبار العلماء المصنفین من القدماء و المحدثین و اسماء کتبهم، تحقیق رضا تجدد، بی جا، بی تا.
- ابیاری، ابراهیم؛ الموسوعة القرانیة، قاهره، موسسه سجل العرب، 1405ه.ق.
- الاشیقر، محمد علی؛ لمحات من تاریخ القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1408ه.ق.
- بغدادی، علی بن محمد؛ لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ه.ق.
- بلخی، مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ اول، 1423ه.ق.
- بیهقی، ابوالفضل؛ دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعة، محشی و شارح قلعجی عبدالمعطی امین، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، بی تا.
- بی نام؛ مقدمتان فی علوم القرآن، (و هما مقدمه کتاب المبانی و مقدمه ابن عطیه)، مصحح آرثر جفری و عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، مکتبة الخانجی، چاپ اول، 1392ه.ق.
- حائری تهرانی، علی؛ تفسیر مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1337.
- حاکم حسکانی، ابوالقاسم عبیدالله بن احمد؛ شواهد التنزیل لقواعد التفصیل، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1411ه.ق.
- خضری، محمد؛ تاریخ التشریع الاسلامی، دارالمعرفة، 1423ه.ق.
- خطیب، عبدالکریم محمود؛ التفسیر القرآنی للقرآن، قاهره، دارالفکر العربی، بیتا.
- دروزة، محمد عزة؛ ناظم انصاری، عبدالله بن ابراهیم؛ سیرة الرسول صور مقتبسه من القرآن الکریم، بی جا، چاپ اول، 1400ه.ق.
- ــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر الحدیث، قاهره، داراحیاء الکتب العربیة، چاپ اول، 1383ه.ق.
- درویش، محی الدین؛ اعراب القرآن و بیانه، سوریه، دارالارشاد، چاپ چهارم، 1415ه.ق.
- رازی، فخرالدین محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم. 1420ه.ق.
- راغب اصفهانی، حسین؛ مفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالعلم، بیروت، دارالشامیة، چاپ اول، 1412ه.ق.
- زرکشی، بدرالدین محمد؛ البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول. 1410ه.ق.
- زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ه.ق.
- زهری، تنزیل القرآن، بی جا، بیتا.
- سیوطی، جلال الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، 1421ه.ق.
- شریف لاهیجی، محمد بن علی؛ تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373.
- شهرستانی؛ تفسیر مفاتیح الاسرار و مفاتیح الابرار، محمد علی آذر شب، تهران، دفتر نشر مکتوب، چاپ اول، 1376.
- شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر، دمشق، دار ابن کثیر، بیروت، دار الکلم الطیب، چاپ اول، 1414ه.ق.
- صالح، صبحی؛ مباحث فی علوم القرآن، قم، منشورات الرضی، چاپ پنجم، 1372.
- صدوق، محمد بن علی؛ عیون اخبار الرضا۷، قم، انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ اول، بی تا.
- الصغیر، محمدحسین علی؛ دراسات قرآنیة (تاریخ قرآن)، بیروت، دارالمورخ العربی، چاپ اول، 1420ه.ق.
- ـــــــــــــــ؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ه.ق..
- طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم 1372
- طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، 1412ه.ق.
- عطار، داود؛ موجز علوم القرآن، بیروت، موسسه اعلمی، سوم، 1415ه.ق.
- کاشانی، ملافتح الله؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336.
- ـــــــــــــ؛ زبدة التفاسیر، تحقیق بنیاد معارف اسلامی، قم، بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول، 1423ه.ق.
- المتقی الهندی، علاء الدین علی؛ کنزالعمال والافعال فی سنن الاحوال، توضیح بکری حیاتی و تصحیح صفوة الصفا، بیروت، موسسه الرسالة، 1409ه.ق.
- مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار الجامعة للدر اخبار الأئمة الاطهار، تهران، اسلامیه، چاپ اول، مکرر.
- مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- میرمحمدی، سید ابوالفضل؛ بحوث فی تاریخ القرآن و علوم، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ اول،1980م.
- یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب؛ تاریخ الیعقوبی، قم، مؤسسه نشر فرهنگ أهل بیت، بی تا.
- اسکندرلو، محمدجواد؛ مستشرقان و تاریخگذاری قرآن، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، 1385.
- ایازی، سید محمدعلی؛ قرآن اثری جاویدان، رشت، کتاب مبین، چاپ اول،1381.
- ایزوتسو، توشی هیکو؛ خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، نشر فرهنگ، 1374.
- بهجتپور، عبدالکریم؛ همگام با وحی، تفسیر تنزیلی، ویراست دوم، قم، تمهید، چاپ اول، 1390.
- ــــــــــــــــــ؛ درآمدی بر اصول تحول فرهنگی با الهام از نزول تدریجی قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1388.
- ـــــــــــــــــ؛ تفسیر تنزیلی؛ مبانی، اصول، قواعد و فوائد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1392.
- حسینی بهشتی، سید محمد؛ خدا از دیدگاه قرآن، تهران، بقعه، چاپ دوم، 1380.
- داور پناه، ابوالفضل؛ انوار العرفان فی تفسیر القرآن، تهران، صدر، چاپ اول، 1375.
- دورانت، ویل؛ ویلیام، جیمز؛ تاریخ تمدن، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1382.
- زنجانی، ابوعبدالله؛ تاریخ قرآن، تهران، منظمة اعلام الاسلامی، 1404ه.ق.
- سلطانی، محمد؛ روش قرآن در نهادینه کردن باور به ربوبیّت الهی در جامعه صدر اسلام، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه مفید، رشته معارف قرآن، 1389.
- صفایی حائری، علی؛ روش برداشت از قرآن، قم، انتشارات لیلة القدر، چاپ اول، 1385.
- طباطبایی، محمد حسین؛ قرآن در اسلام، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1388.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم؛ طبقات مفسرین شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ اول، 1371.
- قرشی، سید علی اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1377.
- قائمینیا، علیرضا؛ بیولوژی نص، نشانهشناسی و تفسیر قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1389.
- لوبون، گوستاو؛ تمدن اسلام و عرب، مترجم هاشم حسینی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1347.
- مصباح یزدی، محمد تقی؛ قرآن شناسی، تحقیق و نگارش محمود رجبی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1376.
- ــــــــــــــــــ؛ قرآنشناسی، جلد2، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم. 1380.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374.
- میرزا خسروانی، علیرضا؛ تفسیر خسروی، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ اول، 1390ه.ق.
ب - فارسی
نکونام، جعفر؛ درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، تهران، نشر هستی نما، چاپ اول، 1380.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله